(door Maarten van Gemert)
KAMPEN – Naast de aandacht van het Stedelijk Museum voor 75 jaar Vrijheid, besteedt het SNS Historisch Centrum aandacht aan 75 jaar Bevrijding. Op bescheidener maar niet minder indrukwekkende schaal worden aan de Burgwal uit eigen archief Duitse propagandaposters uit de Tweede Wereldoorlog geëxposeerd.
Het SNS Historisch Centrum, dat onder andere het Frans Walkate Archief beheert, bezit een bescheiden maar belangrijke en fascinerende verzameling affiches uit de Tweede Wereldoorlog. Achter gesloten muren was een deel daarvan uitgestald maar nog niet eerder te bezichtigen vanwege de van overheidswege uit opgelegde coronasluiting. Nu culturele instellingen voorzichtig aan weer open mogen gaan, is de tentoonstelling op afspraak te bezoeken tijdens de openingstijden op woensdag- en donderdagmiddag.
Propaganda
De Duitse propagandaposters, meestal uitgegeven door de bezetter, moeten al kort na de bevrijding zijn verworven. De boodschap zal, geplaatst in het licht van de geschiedenis, gemengde reacties opwekken. Dat doet echter niets af aan de artistieke waarde.
Vaak zijn de afbeeldingen van een hoge esthetische kwaliteit. De boodschap wordt op een doeltreffende en visueel aantrekkelijke wijze overgebracht in een heldere, theatrale beeldtaal met vaak overdonderende kleuren en formaten. Diverse onderwerpen komen aan de orde zoals een oproep aan boeren om graan te produceren, een oproep aan burgers om in Duitsland te gaan werken of aansporingen om geld te geven voor de Winterhulp.
Een herkenbare aansporing in onze huidige coronacrisis is de waarschuwing voor Engelse bombardementen: Blijft in huis!
Eén van de 'foute' posters op de expositie (foto: Maarten van Gemert)
Distributie
De meeste posters waren voor landelijke distributie bedoeld. Nauwkeurig wordt in kleine letters in de kantlijn aangegeven hoe lang ze opgehangen moesten worden. Sommige aanplakbiljetten zijn uitgegeven door de plaatselijke overheid in naam van de Kamper burgemeester Sandberg.
Veel affiches zijn gesigneerd. Een hoogtepunt in de collecties vormt een reeks van zes aanplakbiljetten van Willy Sluiter. Deze kunstenaar beschikte over een uitzonderlijk goede tekentechniek die hij inzette voor vrij en toegepast werk, zoals affiches, boekillustraties en bladmuziek. Ze zijn gedrukt bij Senefelder, een bedrijf dat een begrip is op het gebied van de lithografie.
Druktechnieken
Twee druktechnieken overheersen: offset- en steendruk (lithografie). De eerste is de modernste en biedt goede mogelijkheden voor het werken met grote, monochrome vlakken en felle kleuren.
Aanplakbiljetten in deze techniek dragen duidelijk invloeden van de Art Deco, een belangrijke stroming in de toegepaste kunsten van de jaren dertig. Toen maakte het affiche een bloeiperiode door, met als bekendste representant A.M. Cassandre.
De steendruk is geschikter voor de weergave van tekenachtige details en werd veel toegepast tijdens de stijlperiode van de Art Nouveau, die floreerde rond 1900. Na steendrukken kwamen ook andere reproductietechnieken op zoals de offset- en de zeefdruk.
Boodschap
Een affiche is bedoeld om op kernachtige wijze het beoogde publiek bereikt. Daarvoor moet de boodschap helder zijn, effect hebben en in het geheugen blijven hangen. Dat kan door een aantrekkelijk beeld en een pakkende tekst. Daarnaast moet het geheel de emoties van de toeschouwer aanspreken, met bijvoorbeeld een humoristische of pedagogische wending. Dat kan positief of negatief - een hele kunst.
Zo ontwikkelde het affiche zich tot een zelfstandige kunstvorm met gespecialiseerde ontwerpers. De Duitse bezetter kon erover mee praten. In een videoreportage van Kamper Nieuws vertelt Herman Harder, directeur van het SNS Historisch Centrum, over de expositie waarna een korte impressie volgt op marsmuziek die door de NSB werd gebruikt.
De nieuwe expositieruimte bevindt zich in een voormalige kluisruimte (foto: Maarten van Gemert)
